Niệm Phật là thường nhớ đến ông Phật, một chúng sinh lạ lùng, có thật trong lịch sử, siêu việt, toàn giác, đức độ, từ bi… đã từ loài người mà tu hành thành Phật. Ngài là một con người bằng xương bằng thịt, từng đi lại trên địa cầu này, cụ thể là Nepal & Ấn độ ngày nay. Các xét nghiệm khoa học bằng phương pháp phóng xạ các bon từ tro xương còn lại đã khẳng định điều đó. Hệ thống kinh tạng luật luận đồ sộ mà ngài để lại được lưu trữ dưới nhiều tầng văn hóa khảo cổ khác nhau. Nhớ đến ngài, khiến tâm gom lại, xoay quanh thành 1 chủ đề, đó là ông Phật. Cuộc đời, phẩm hạnh, các bài giảng giác ngộ của Ngài là cảm hứng bất tận cho hành giả suy tư.
Niệm là gom tạp niệm lại thành 1 niệm. Như khi gặt lúa, người ta gom nhóm nhiều cây lúa lại thành một nắm rồi mới dùng liềm để gặt. Tâm gom lại sẽ định tĩnh & sáng suốt, dễ dàng nắm bắt suy xét vấn đề.
Tâm phàm phu nếu không niệm Phật sẽ niệm đủ thứ: niệm giá vàng, niệm chứng khoán, nhớ công việc, buôn bán, dự án bất động sản, niệm vợ chồng con cái, niệm bạn bè, bà con quyết thuộc, cúng giỗ, cưới hỏi, khai trương, khánh thành, lễ lạt, niệm đối nội ngoại, nhà cửa, sức khỏe, bệnh tật, kế hoạch, dự định, danh dự, niệm của cải, bitcoin, chứng khoán, vé số, xây cất….niệm quá khứ, niệm vị lai, đủ thứ trên đời tùy theo duyên nghiệp từng người.
Cũng như khi nước tràn lan gây ngập úng ruộng vườn, người ta đào 1 rảnh cho nó chảy ra theo hướng mình muốn. Từ đó, vườn tược sẽ khô ráo không còn bị úng cây. Nước đã được điều phục thành dòng có tác dụng như vậy. Tâm đã phân tuyến thành niệm Phật cũng như thế. Niệm Phật chính là ẩn dụ cho cái rảnh, cái mương đó, gom nước tâm lại cho chảy về một dòng, một hướng, khỏi tràn lan bủa ra khắp nơi gây hại cho ruộng vườn.
Tâm niệm tán loạn, rối ren, tràn lan bủa đi khắp nơi khắp xứ khắp 3 cõi mang đến khổ đau vô lượng, mang đến nguy hiểm vô cùng cho con người. Như người lái xe công nông đạp mạnh chân ga, phóng chạy bạt mạng không phanh, không phương hướng, bạ đâu ủi đó. Tâm hoang dã, tâm lang thang tùy tiện gây tai hại vô cùng. Pháp niệm Phật có tác dụng trói tâm vào câu niệm Phật, cột chặt vào câu niệm phật, khiến cho tâm lắng dịu, bị điều phục dần dần.
Chưa hết, nhờ quán tưởng các đặc điểm công đức của 1 vị Phật, hành giả tự nhiên dần chuyển hóa tâm mình theo các tính chất đó khi nào mà không hề hay biết. Tướng mạo dần thay đổi theo hướng thiện lành, ôn hòa, sáng suốt, định tĩnh hơn.
Khi tâm gom lại còn 1 niệm, tính quang minh tự nhiên xuất hiện trong tâm hành giả. Như lắng nước đục, nước trong xuất hiện. Cũng như khi quét thu gom rác lại thành 1 đống, không gian xung quanh căn phòng thoáng đãng, sạch sẽ hiện ra, tịnh độ hiện ra. Chỉ còn duy nhất 1 đống rác hốt đi nữa là xong. Niệm Phật cho đến vô niệm là cảnh giới vô lượng quang thọ dần dần hé lộ. Trí tuệ thấy biết tịnh độ sẽ tự nhiên hiển lộ.
Bên cạnh Niệm Phật, pháp môn Niệm sự chết, niệm chư Thiên, Niệm Bố Thí, Niệm Hơi Thở….cũng có tác dụng tùy theo sở thích căn cơ từng người. Chúng ta không nên phán đoán cực đoan là cứ phải niệm Phật là duy nhất đúng, mà cần hiểu lý do ẩn đằng sau pháp tu này là để điều phục tâm & tăng trưởng trí huệ.
Ngoài ra, theo kinh Di Đà, trì danh niệm Phật A Di Đà còn có thêm sự hỗ trợ tha lực Phật gia trì gia hộ nhờ 48 lời phát nguyện xa xưa của Pháp Tạng Tỳ Kheo (tiền thân Phật A Di Đà).